خلاقیت چیست؟

خلاقیت عبارتست از توانایی تولید چیزهایی که جدید، اصیل، مناسب و مفید است. از لحاظ روانشناسی تربیتی درست نیست که هر اثر صرفا جدید را حاکی از خلاقیت بدانیم بلکه باید به جوانب تربیتی مسئله نیز توجه داشته باشیم. برخی در تعریف خلاقیت، گفته اند: خلاقیت، ترکیبی است از قدرت ابتکار، انعطاف پذیری و حساسیت در برابر نظریاتی که یادگیرنده را قادر می سازد خارج از نتایج تفکر نامعقول، به نتایج متفاوت و مولد بیندیشد که حاصل آن، رضایت شخصی و احتمالاً خوشنودی دیگران خواهد بود .

نمود های خلاقیت در افراد مختلف متفاوت است و در هر فردی ممکن است به صورت خاصی متناسب با شرایط خود را نشان دهد. و از آنجا که هر فردی دارای نوعی از خلاقیت است باید از برچسب زدن به شاگردان و تقسیم آنها به خلاق و غیر خلاق خودداری کنیم.

گاردنر و تورنس از پیشگامان مطالعه در مورد خلاقیت هستند؛ به گفته گاردنر فرد خلاق کسی است که که به طور مرتب به حل مسئله می پردازد، تولیداتی می آفریند، و در حوزه های معینی به ابداع سوالات جدیدی می پردازد که اصالت و تازگی دارد و بعدا در فرهنگ و جامعه معین مورد پذیرش قرار می گیرد. بنابراین در این تعریف حل مسئله ، خلاقیت و استعداد در ارتباط با هم در نظر گرفته شده اند. تورنس نیز ابزاری برای سنجش خلاقیت ساخته است.

بعضى از فعاليت‏‌هاى آزمون تورنس عبارت از فعاليت‏‌هاى كلامي‌‏اند مانند:

1. تصويرى پيچيده به آزمون‏‌شونده ارائه مي‌‏گردد و از وى خواسته مي‌‏شود تا براى روشن شدن موقعيت موجود در تصوير، سؤال‏‌هايى را مطرح كند.

2. در اين فعاليت از آزمون‏‌شونده خواسته مي‌‏شود تا دلايلى را كه به ايجاد موقعيت اخير انجاميده است، حدس بزند.

 آزمون‏‌هاى تصويرى( غیر کلامی) نيز به كار مي‌‏رود، مانند:

1. در اين فعاليت، كاغذى حاوى تكه‌‏اى از يك منحنى رنگى به آزمون‏‌شونده داده مي‌‏شود و از وى درخواست مي‌‏گردد تا با تكميل آن، يك شكل غيرمعمول را تهيه كند.

2. از آزمون‏‌شونده خواسته مي‌‏شود كه مجموعه‏‌اى از اشكال را تكميل و نامشان را نيز در زير آن‌ها درج نمايد.

3. از آزمون‏‌شونده خواسته مي‌‏شود كه با مجموعه‌‏اى از خطوط موازى كه در اختيار وى قرار گرفته است، اَشكالى را تهيه نمايد.

پاسخ های فرد به تکالیف آزمون سنجش خلاقیت از لحاظ اصیل بودن، روان بودن، و انعطاف پذیری نمره گذاری می شوند.

خلاقیت، مستلزم بهره گیری از نوع خاصی از جریان فکری است؛ چیزی که یکی از روان شناسان، به نام گیلفورد، آن را «تفکر واگرا» نامید؛ تفکری که به گونه ای متفاوت از جریان عام فکری جامعه، در حل مسائل، نمود پیدا می کند.  به عبارت دیگر، فرد خلاق، تمایل دارد که مسائل مختلف را به طرق متفاوت حل کند؛ هر چند در ظاهر، یک راه حل بیشتر برای آن وجود ندارد.  در آزمون های هوشی بیشتر بر تفکر منطقی و تفکر همگرا تاکید می شود. از جمله تفاوت های تفکر منطقی با تفکر خلاق عبارتند از تفاوت در: وسعت عمل، مسير و جهت عمل، توالى عمل، چگونگى برخورد با اشتباه ‌‏ها و مسائل نامربوط.

اشترنبرگ و لوبارت نظریه ی سرمایه گذاری در خلاقیت را ارائه داده اند. آنان معتقدند که میزان سرمایه گذاری فرد در کارهای خلاقانه به منابع شناختی( حل مسئله- تفکر واگرا- تفکر همگرا- فرایند های شهودی و ...) منابع شخصیتی( سبک نوآورانه در تفکر – تحمل ابهامات- پافشاری و ...)منابع انگیزشی( تمرکز بر اجرای تکلیف) و منابع محیطی( تاکید بر کنجکاوی- پذیرش ویژگی های متفاوت فردی- وجود پروژه های چالش انگیز و ...)بستگی دارد.

موانع خلاقیت

الف- موانع ‏شناختى‏:  عادت، رويگردانى از ابهامات، اتكا بر مفروضات، تفكر منفى

ب- موانع عاطفى: ترس از شكست و اشتباه، عدم اعتماد به نفس

ج- موانع اجتماعى‏: مطابقت، تأييدطلبى و ترس از عدم استقبال اجتماعى، سنت‏‌ها

موانع خلاقیت در مدارس

رهنمود هایی برای تقویت خلاقیت در شاگردان:

ü      تفکر واگرا را بپذیرید و ترغیب کنید

ü      ابراز مخالفت شاگردان را تحمل کنید

ü      شاگردان را ترغیب کنید تا به قضاوت خود اعتماد کنند

ü      محرک تفکر خلاق باشید

ü      توجه شاگردان را به پاداش های درونی حاصل از فعالیت های خلاق جلب کنید.

ü      سوال های مناسب بنویسید

ü      فرصت مناسب را برای مخاطره جویی ها ی دانش آموزان فراهم کنید